آغاز به کار هیات انتخاب پنجمین دوره جایزه «ارغوان»
تعدادی از اعضای هیات انتخاب پنجمین دوره جایزه داستان‌نویسی «ارغوان» همزمان با آغاز به کار این هیات، از تاثیر جوایز ادبی بر تشویق نویسندگان جوان گفتند و عنوان کردند در دوران فترت هنری به سر می‌بریم .
فرشته احمدی، فرهاد توحیدی و میترا الیاتی ، اعضای هیات انتخاب جایزه ارغوان، دغدغه‌ها و پیشنهادهای خود را برای برگزاری هر چه بهتر جوایز ادبی مطرح کردند.
تاثیر جوایز ادبی در تشویق جوانان نوقلم به نویسندگی، اولین موضوعی است که از آن سخن می‌گوییم.
در این زمینه فرشته احمدی می‌گوید: هر چه شرایط جامعه دشوارتر، چاپ کتاب سخت‌تر و استقبال ناشران از نویسندگان آماتور کمتر شود -که این موضوع دلایل اقتصادی دارد – استقبال جوانان از جوایزی مانند «ارغوان» بیشتر خواهد شد. در جامعه امروز ما مسائل اقتصادی نسبت به همه جنبه‌های زندگی اولویت ویژه‌ای پیدا کرده است. امروزه یکی از دشوارترین زمان‌هاست برای اینکه در عرصه‌ای غیراقتصادی وارد شوید و بخواهید استعدادتان را بروز دهید چون مساله دشواری‌های کار نشر، مانع بزرگی بر سر راه نویسندگان تازه کار است. گرانی کاغذ، انتشار کتاب را حتی برای کسانی که سال‌ها در این حیطه فعال بوده‌اند و از این راه گذران زندگی می‌کرده‌اند، دشوار کرده است چه رسد به کسانی که تازه می‌خواهند وارد این عرصه شوند.
او ادامه می‌دهد: بنابراین نقش جوایز ادبی بویژه جایزه‌های داستان کوتاه و مستقل و بخصوص آنها که ویژه کسانی برگزار می‌شود که قبلا چیزی منتشر نکرده‌اند، حتما مهم‌تر می‌شود و قطعا کسانی که صدایشان به جایی نمی‌رسد و دست‌شان به جایی بند نیست، می‌توانند از این طریق اعتماد به نفس پیدا کنند که چیزی نویسند و به جایی عرضه کنند . بنابراین باز بودن این دریچه‌ها هرچند کوچک، بسیار مهم است. در غیر این صورت خفقان زیادی ایجاد خواهد شد و دست نویسنده جوان به جایی نمی‌رسد.
مخاطب اصلی را بشناسیم
فرهاد توحیدی هم نظرات خود را در این باره این چنین مطرح می‌کند: جوایز ادبی نه تنها در ایران بلکه در دنیا می‌توانند جریان‌ساز باشند اما این «می‌توانند» به معنای آن نیست که الزاما چنین شود. قضاوت درباره جریان‌ساز بودن اینها زمانی میسر است که آثار شرکت‌کننده در جوایز ادبی بعد از بررسی نهایی و انتخاب و انتشار، در معرض خوانش قرار بگیرند و این دیده شدن می‌تواند زمینه قضاوت را درباره جریان‌ساز بودن آن جایزه برای ناظران بیرونی فراهم کند.
او با اشاره به رکود هنرها در زمانه فعلی ادامه می‌دهد: امروزه در کشور ما انواع هنرها در دوره فترت و بلاتکلیفی به سر می‌برند که این بلاتکلیفی، قدری از روح زمانه ناشی می‌شود چراکه هنرمند به عنوان فرزند زمانه خویش، موضوع کارش را از محیط پیرامونی می‌گیرد ـ حتی اگر آن موضوع انتزاعی باشد، به هر حال شرایط پیرامونی بر آن اثرگذار است. بنابراین تاثیرگذاری جوایز ادبی با شرایط زمانه گره می‌خورد؛ اینکه استعدادها در چه وضعیتی زندگی می‌کنند و به چه می‌اندیشند، برای خود آینده ادبی متصور باشند یا شرایط حرفه‌ای خود را تامین کنند و … همه اینها در تاثیرگذاری کار هنر موثر است.
توحیدی از مشکلات اجتماعی دیگری هم سخن می‌گوید: ما در بحران بی‌آیندگی هستیم و به شکل روزمره زندگی می‌کنیم. اینکه کسی در این اواضاع و احوال بتواند نقشه‌ای بکشد و در جریانی ادبی شرکت کند، زیر سئوال است. این سخنان را از رصد نتایج چند سال اخیر دهه فعلی می‌گویم. اوضاع داستان‌نویسی در کشور ما با این اوضاع و احوال پیوند دارد.
او معتقد است شاید بهتر باشد جوایز ادبی مانند ارغوان، یکی از رویکردهای خود را بر جذب کسانی متمرکز کند که آموزش می‌بینند و به شکل خودآموخته در زمینه ادبیات کار و مطالعه و سرمایه‌گذاری می‌کنند یعنی سیاست‌شان را بر جذب نیروهای خودانگیخته‌ای متمرکز کند که به دنبال آینده ادبی هستند. از این نظر جوایز ادبی می‌توانند جریان‌ساز باشند مشروط به اینکه مخاطبان اصلی خود را بشناسند و آنان را از مخاطبان تصادفی که به صورت طبع آزمایی می‌آیند، تفکیک کنند .
وقتی «کتاب‌اولی‌ها» خوش درخشیدند
میترا الیاتی دیگر عضو هیات انتخاب نیز نظر خود را این گونه بیان می‌کند: خوشبختانه تعدد جوایز ادبی در ایران، طی چند سال اخیر، باعث رشد فرهنگ کتابخوانی در مملکتی شده که اکثرا علاقه‌ایی به خواندن کتاب‌های جدی ندارند. کمترین نتیجه از برگزاری جوایز ادبی، رونق بازار کتاب است و توجه ویژه به کتاب، که طبیعتا امیدوارکننده و نویدبخش است.
این داستان‌نویس یادآوری می‌کند: یادم است در سال‌های گذشته که خبری از جوایز ادبی نبود، کار، بر نوقلمان و معرفی آثارشان بسیار دشوار بود. چرا که بحث شاگردی و استادی در میان بود. نوشته نویسنده نوقلم تا از صافی استادش بیرون بیاید و اجازه دیده و خوانده شدن در میان جمع‌های ادبی یا مطبوعات را بگیرد راهی چند ساله را طی می‌کرد. دلیل عمده‌اش بحث آبرو و اعتبار استاد بود. به قولی شاگرد او می‌بایست بهترین داستان‌هایی را که تکنیکش را نزد او آموخته در معرض دید و داوری مخاطب کتاب خوان قرار دهد و بدین وسیله سربلندش کند.
الیاتی با اشاره به کم‌رغبتی ناشران برای انتشار آثار نوقلمان ادامه می‌دهد: در آن میان ناشرین معتبر نیز با در نظر گرفتن ریسک برد و باخت مالی کتاب، به سادگی تن به چاپ کتاب نویسنده گمنام نمی‌دادند و اگر ناشر گمنامی زیر بار چاپ آن می‌رفت، به خاطر مسئله عدم پخش درست کار آنچنان که باید دیده نمی‌شد و نویسنده‌اش را ناامید می‌کرد که گاه به سردی قلمش می‌انجامید و نوشتن را برای همیشه کنار می‌گذاشت. در این میان بودند نویسندگان لا کتاب مستعدی که داستان‌های ناب‌شان را برای انتشار به مجلات معتبر ادبی می‌سپردند که اغلب به خاطر گمنامی نویسنده‌اش، می‌رفت به صف نوبت چاپ و در نهایت صبر ایوب برای نویسنده. این روند فرسایشی و قطره‌چکانی در مطبوعات معتبری که ترجیحش به انتشار کار از نویسندگان شناخته شده بود، سال‌ها ادامه داشت تا اینکه زنگ جوایز به صدا درآمد.
خانه‌ای برای بی‌کتاب‌ها
الیاتی با یادآوری آغاز به کار جوایز ادبی می‌گوید: با راه‌اندازی این جوایز، بنیادها و انجمن‌های گوناگونی در این باره پایه‌گذاری و تاسیس شد. مراسم اختتامیه شکل گرفت. برترین کتاب‌ها جایزه گرفتند و از سوی ناشران به چاپ‌های بعدی و بعدی رسیدند؛ اما هنوز آنچه کم بود حضور نویسنده بی‌کتاب یا تک کتاب در جوایز بود. خوشبختانه در این راه بنیاد گلشیری دست به ابتکار عمل زد و بخشی از جایزه‌اش را اختصاص داد به «کتاب اولی‌ها» که خوش درخشید و مورد پسند و استقبال ناشران قرار گرفت تا جایی که با روی باز کارهای بعدی نویسندگان کتاب اولی‌ها را پذیرفتند. گام‌های بعدی به سرعت شکل گرفت؛ تشکیل جشنواره‌های مختلف برای داوری تک داستان. رقابتی گاه پایاپای میان نویسندگان صاحب کتاب و بی‌کتاب‌ها. حالا بی‌کتاب‌های مستعد هم خانه‌ایی از آن خود داشتند تا تک‌داستان‌شان را در آنجا به داوری بگذارند و باز این امر خیر سبب‌ساز شد که ناشران روی خوشی به تک‌داستان‌های منتخب جوایز نشان دهند و آثارشان را به چاپ برسانند.
تاثیر فضای مجازی بر داستان‌نویسی جوانان
در ادامه، احمدی درباره تاثیر گسترش فضای مجازی بر داستان‌نویسی جوانان می‌گوید: اولین نکته این است که جوایز ادبی از این طریق، فضای اطلاع‌رسانی گسترده‌تری دارند و می‌توانند مستقیم‌تر و راحت‌تر با این جوایز ارتباط برقرار کنند، داستان‌های خود را بفرستند و پرسش‌هایشان را مطرح کنند بنابراین قطعا در معرفی و روند کار موثر بوده است. ضمن اینکه از این طریق، انتقادها هم راحت‌تر مطرح می‌شود و هیچ ایرادی هم ندارد. هر جایزه‌ای در فضای مجازی همیشه نقدهای مثبت و منفی گرفته که این موضوع به برگزارکنندگان در اصلاح روندکارشان در آینده کمک می‌کند.
چالش مطبوعات کاغذی
توحیدی نیز دیدگاه خود را در این زمینه این چنین توضیح می‌دهد: امروزه بخشی از انرژی و توان جوانان در فضای صفحات شخصی صرف می‌شود و در قالب متونی که در فضای مجازی تولید می‌شود که گاه می‌تواند درخشان و هوشمندانه هم باشد ولی در عصر حاضر نه در ایران بلکه در همه جای دنیا مطبوعات کاغذی بشدت تحت فشارند و برای آینده خود با چالش‌های اساسی رو به رو هستند . در این مدت دیده‌ایم که نویسندگان بسیار سرشناس در فضای مجازی طبع آزمایی می‌کنند و به عنوان نمونه به صورت آنلاین رمان می‌نویسند. این ویژگی سبب شده اساسا حوزه نشر که دیربازده است، آن هم در کشور ما که یک اثر باید از هفت‌خوان رستم بگذرد و زمان زیادی را طی کند تا به دست مخاطب برسد، با مشکلاتی رو به رو شود اما در فضای مجازی ارتباط با مخاطب در دسترس و بسیار سهل است و همین ویژگی برای بسیاری از افراد ایجاد جذابیت می‌کند تا سریع‌تر و آسان‌تر بازخورد کار خود را ببینند.
این نویسنده البته به این موضوع هم اشاره می‌کند: با این حال کسانی که دست به خلق رمان می‌زنند که مستلزم صرف زمان و هزینه زیاد است، همچنان گرایش بیشتری به حوزه نشر و چاپ کتاب دارند چون همانطور که نوشتن رمان زمان‌بر است، تاثیراتش هم با داستان کوتاه تفاوت دارد و به همین دلیل چاپ آن اهمیت پیدا می‌کند. به هر حال ترکیبی از هر دو شکل وجود دارد اما شخصا معقدم بحث تخلیه انرژی خلاقه در فضای مجازی کاملا وجود دارد. یعنی بخشی از آن انرژی که می‌تواند صرف خلق یک اثر ادبی ماندگار شود، ممکن است به واسطه نوشتن در فضای مجازی و دریافت تاثیر زودبازده آن، تخلیه شود.
تداوم؛ پاشنه آشیل جوایز ادبی
در ادامه این بحث، فرشته احمدی ، تداوم و پایبندی به برنامه‌ریزی‌ها را یکی از مهم‌ترین مواردی می‌داند که باعث می‌شود هر فعالیت فرهنگی هنری کارنامه خوبی داشته باشد و معتقد است که ارغوان در این زمینه کارنامه قابل قبولی دارد چراکه همین موارد پاشنه آشیل دیگر فعالیت‌های فرهنگی هنری است.
این داستان نویس یادآوری می‌کند: در بسیاری موارد پشت بعضی از کارهای ما انگیزه‌ای احساسی وجود دارد. به طوری که در آغاز هیجان و انرژی بالا و تصورات بسیار عجیبی درباره کاری که می‌خواهیم انجام بدهیم، داریم ولی بعد از یکی دو دوره، انرژی و انگیزه‌های احساسی اولیه‌مان کم می‌شود و به دستاوردهایمان با نگاهی ویژه نمی‌نگریم. در این وضعیت، تداوم بسیار سخت است چون این کارها نیازمند کار اجرایی دقیق و مسئولانه است. در جایزه ارغوان، ضمن داشتن احساس مثبت نسبت به کاری که انجام می‌شود، به نظر می‌رسد نگاهی واقع‌بینانه وجود دارد. به همین دلیل این انگیزه کمرنگ نشده و جایزه هر سال در حال بررسی نواقص خود و برطرف کردن آنهاست.
کرونا، ارغوان را تعطیل نکرد
او اضافه می‌کند: آنچه برایم مهم است و بر داوری‌ام تاثیر می‌گذارد این است که مشکلاتی همچون کرونا و دیگر مسائل که در این سال‌ها، خیلی از کارها را به تعطیلی کشانده، بر این جایزه اثر منفی نداشته. فراموش نکنیم کارهای هنری نیازمند تماشاگر است، بویژه برگزاری اختتامیه که اوج کار برگزارکنندگان است و خستگی آنان را برطرف می‌کند و با دیدن یکدیگر و نیز مخاطبان خود انرژی می‌گیرند در این دو سه سال که با وجود کرونا امکان برگزاری چنین مراسم‌هایی نبوده، بعضی ازکارهای فرهنگی به تعطیلی کشیده شدند چون برگزارکنندگان آن انرژی را از اطراف دریافت نمی‌کردند ولی خوشحالم ارغوان دست به کارهای خلاقانه‌ای زد و بدون اینکه توقع تشویق یا هورا داشته باشد اتفاقا تلاش کرد بهتر از قبل شود. امیدوارم قدر این تلاش دانسته شود و جایزه با همین نظم و اعتقاد به کار خود ادامه بدهد.
توحیدی هم در ارزیابی مسیری که جایزه ارغوان تا به امروز طی کرده، توضیح می‌دهد: یکی از ویژگی‌های مهم برای تاثیرگذاری جوایزی همچون جایزه ارغوان، استمرار آن است، مداومتی که شرکت‌کنندگان را برای رسیدن به آینده مطلوب‌شان نزدیکتر کند. هر چه این جایزه بیشتر استمرار پیدا کند و به میثاق‌های خود نسبت به شرکت کنندگان پایبند باشد، طبیعتا وضعیتی بهتر پیدا خواهد کرد.
او نیز همچون دیگر اعضای شورای سیاستگذاری جایزه ارغوان خوشنود است که این جایزه به همه وعده‌های خود از جمله انتشار آثار برگزیده، تشکیل دوره‌های آموزشی برای برگزیدگان و … پایبند بوده و به نوعی بر پرورش استعدادهایی که در جریان جایزه دیده شده‌اند، سرمایه‌گذاری می‌کند.
توحیدی البته پیشنهادی هم برای تکامل روند این جایزه دارد: بخش دیگری که باید از سوی جازه اجرایی شود، ایجاد پایگاهی است برای مراوده با مراجعان خود به این معنا که انجام امور جایزه، از حالت فصلی بیرون بیاید و بتواند در طور سال با مخاطبان خود ارتباط داشته باشد. به عنوان نمونه آن پایگاه می‌تواند محل رویارویی مخاطبان با نویسندگان بزرگ باشد یا اینکه بتواند با برگزاری برنامه‌های دیگری، همه نیازهای یک نویسنده نوقلم را برآورده کند. کار مهم دیگری که جایزه ارغوان باید انجام بدهد، توجه بیشتر به مخاطبان است بویژه با آنان که در داستان‌نویسی با انگیزه‌های شخصی آموزش می‌بینند، باید رابطه معناداری پیدا کند. این کارها می‌تواند ارغوان را در کنار انرژی و انگیزه‌ای که دوستان در بخش سیاستگذاری دنبال می‌کنند با توفیق بیشتری همراه کند و انرژی آن را افزایش بدهد.
احمدی در ارزیابی اینکه جایزه ارغوان چقدر توانسته به اهداف اولیه خود نزدیک شود، می‌گوید: تبدیل شدن داستان‌های هر ساله به یک مجموعه و منتشر شدن به صورت فیزیکی که مانع گم شدن آن درانبوه اطلاعات فضای مجازی می‌شود، هم برای نویسندگان جوان، حرکت تشویقی بسیار خوبی است و هم جمع‌بندی و نمایش کاری است که جایزه هر سال انجام می‌دهد و کار بسیار خوبی است. بسیاری از جایزه‌های داستان کوتاه، ایده انتشار داستان‌ها را داشته‌اند که محقق نشده زیرا انجام چنین کاری نیازمند انرژی، پیگیری و نظم بسیار دقیقی است چون ما همه اهل حرف زدن هستیم ولی وقتی به عمل می‌رسد، انواع بهانه را برای انجام ندادنش داریم ولی خوشبختانه تا به حال این جایزه توانسته به تعهد خود به نویسندگان وفادار بماند .
فقط به تهران نگاه نکنیم
او یادآوری می‌کند: اهداف اولیه جایزه ارغوان مانند هر جایزه مستقلی که به داستان کوتاه مربوط باشد مشترک است. به عنوان نمونه و همانطور که اشاره کردم، فضایی است برای افرادی که می‌نویسند ولی با محافل ادبی در ارتباط نیستند و دسترسی به کسی ندارد تا کارشان را ارزیابی کنند. فقط به کسانی که در تهران هستند و می‌توانند در کلاس‌های مختلف شرکت کنند و استادان متفاوت را ببینند یا در جمع‌های گوناگون حاضر شوند و داستانی را بخوانند ، نگاه نکنیم. بسیاری از جوانان در شهرهای کوچک و روستاها آرزو دارند داستان‌شان را به دست کسی برسانند که خوانده شود ودرباره آن نظری بشنوند. مهم‌ترین کارکرد این جایزه‌ها، فراهم کردن فضا برای این افراد است.
احمدی، کشف استعدادها را دیگر هدف مهم جوایز ادبی می‌داند و می‌گوید: حتما در طولانی مدت اتفاقات خوبی هم می‌افتد و این را به شهادت مجموعه داستان‌هایی می‌گویم که در این سال‌ها منتشر شده‌اند و نویسندگان‌شان برندگان گذشته جوایز این چنینی بوده‌اند. این جوایز حتما مسیری را فراهم می‌کند که نویسندگان اعتماد به نفس بالاتر و آشنایی بیشتری با محافل ادبی و ناشران پیدا کنند ولی گذشته از همه اینها مهم‌ترین هدف این است که هر کسی که در هرگوشه‌ای از جهان و ایران که به فارسی می‌نویسد، این امکان را دارد که برای این جایزه و جوایز شبیه آن داستانی بنویسد که خوانده شود ولو با همه نارضایتی که ممکن است بابت برگزیده نشدن آن ایجاد شود چون حتی برگزیده نشدن هم به معنای آن است که آن داستان توسط عده‌ای خوانده شده و برگزیده نشدنش هم خودش معنایی دارد و باز هم فضای مجازی این امکان را به همه نویسندگان می‌دهد که درباره داستان خود سئوال کنند.
پنجمین دوره جایزه داستان نویسی ارغوان از اول دی ماه ۱۴۰۰ تا ۱۵ فروردین ۱۴۰۱ پذیرای آثار نویسندگان جوان است. متقاضیان و شركت‌كنندگان مي‌توانند آخرين اخبار و اطلاعات مربوط به این جايزه و مراحل داوری آن را از طريق وب‌سايت جايزه «ارغوان» به نشانی: www.jayezeharghavan.ir پیگیری کنند.